ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΦΟΡΕΣΙΕΣ
Ο ελληνικός λαός, με πανάρχαια Ιστορία και παράδοση, έχει συνδέσει τις σημαντικότερες στιγμές της ζωής του (Γέννηση, Θάνατο, Έρωτα, Γάμο, κ.λ.π.) με την φορεσία.Είναι ένας θησαυρός που διασώζεται από τους ίδιους τους κατοίκους της χώρας. Μια παράδοση που εκφράζεται μέσα από την λαϊκή τέχνη, τα πανηγύρια, τα δημοτικά τραγούδια, τους χορούς, την φορεσιά, τα ήθη και τα έθιμα (τους).
Η ελληνική παραδοσιακή φορεσιά χαρακτηρίζει και διακρίνει τους ανθρώπους κάθε περιοχής.Έχει φτιαχτεί για να εντυπωσιάζει και όχι να αναδεικνύει το κορμί.Τα πλούσια υλικά, η ποικιλία στο κέντημα, στο στόλισμα και το ράψιμο, δημιουργούν την προσωπική σφραγίδα κάθε περιοχής.
Οι φορεσιές χωρίζονται σε πολλές κατηγορίες.
Ανάλογα με την μορφολογία του εδάφους
Σε ορεινή, πεδινή, νησιώτικη
Ανάλογα με την κοινωνική περίσταση
Σε νυφική, γιορτινή, καθημερινή
Ανάλογα με την ηλικία
Σε κόρης, νύφης, παντρεμένης, ηλικιωμένης και χήρας
Ανάλογα με τα εξωτερικά κομμάτια της φορεσιάς
Σε καβάδι, σεγκούνι, φουστάνι, σαγιάς, καπλαμάς για τις γυναικείες.
Φουστανέλα, μπουραζάνα, και βράκα για τις αντρικές.
Σε αστικές, με ευρωπαϊκά υλικά και ραφή
Σε χωρικές, με εγχώρια χειροποίητα υλικά
Τα περισσότερα από τα κομμάτια της φορεσιάς είναι ραμμένα, στολισμένα και κεντημένα από τις γυναίκες [γιαγιά, μητέρα, θυγατέρα]
Τα μεγάλα εξωτερικά κομμάτια τα έραβαν και τα κεντούσαν άντρες, οι Τερζήδες (τερζής ή τερζίς)
Οι ανδρικές από τις γυναικείες φορεσιές διαφέρουν πολύ μεταξύ τους: η ανδρική έχει λίγα κεντήματα και είναι σε λιτή και αυστηρή γραμμή ενώ η γυναικεία ποικίλλει ανάλογα με τη γυναίκα και την κλίση της προς τον καλλωπισμό.
Ένα σημαντικό μέρος της παραδοσιακής φορεσιάς είναι τα καλλωπιστικά της στοιχεία τα οποία, αποτελούν σύμβολα. Για παράδειγμα, ένας σταυρός συμβολίζει τη θρησκεία, ένα καράβι τη ζωή, ένα λουλούδι τη νεότητα. Επίσης ένα χρώμα ή κάποιο σχήμα συμβολίζουν κάποιες αξίες.
Εύη Τούση
Η ελληνική παραδοσιακή φορεσιά χαρακτηρίζει και διακρίνει τους ανθρώπους κάθε περιοχής.Έχει φτιαχτεί για να εντυπωσιάζει και όχι να αναδεικνύει το κορμί.Τα πλούσια υλικά, η ποικιλία στο κέντημα, στο στόλισμα και το ράψιμο, δημιουργούν την προσωπική σφραγίδα κάθε περιοχής.
Οι φορεσιές χωρίζονται σε πολλές κατηγορίες.
Ανάλογα με την μορφολογία του εδάφους
Σε ορεινή, πεδινή, νησιώτικη
Ανάλογα με την κοινωνική περίσταση
Σε νυφική, γιορτινή, καθημερινή
Ανάλογα με την ηλικία
Σε κόρης, νύφης, παντρεμένης, ηλικιωμένης και χήρας
Ανάλογα με τα εξωτερικά κομμάτια της φορεσιάς
Σε καβάδι, σεγκούνι, φουστάνι, σαγιάς, καπλαμάς για τις γυναικείες.
Φουστανέλα, μπουραζάνα, και βράκα για τις αντρικές.
Σε αστικές, με ευρωπαϊκά υλικά και ραφή
Σε χωρικές, με εγχώρια χειροποίητα υλικά
Τα περισσότερα από τα κομμάτια της φορεσιάς είναι ραμμένα, στολισμένα και κεντημένα από τις γυναίκες [γιαγιά, μητέρα, θυγατέρα]
Τα μεγάλα εξωτερικά κομμάτια τα έραβαν και τα κεντούσαν άντρες, οι Τερζήδες (τερζής ή τερζίς)
Οι ανδρικές από τις γυναικείες φορεσιές διαφέρουν πολύ μεταξύ τους: η ανδρική έχει λίγα κεντήματα και είναι σε λιτή και αυστηρή γραμμή ενώ η γυναικεία ποικίλλει ανάλογα με τη γυναίκα και την κλίση της προς τον καλλωπισμό.
Ένα σημαντικό μέρος της παραδοσιακής φορεσιάς είναι τα καλλωπιστικά της στοιχεία τα οποία, αποτελούν σύμβολα. Για παράδειγμα, ένας σταυρός συμβολίζει τη θρησκεία, ένα καράβι τη ζωή, ένα λουλούδι τη νεότητα. Επίσης ένα χρώμα ή κάποιο σχήμα συμβολίζουν κάποιες αξίες.
Εύη Τούση
_Ανδρική Φορεσιά Τζουμέρκων
Μια χαρακτηριστική ανδρική φορεσιά είναι αυτή των Τζουμέρκων. Τη χαρακτηρίζει η λιτότητα στη μορφή και ο αρμονικός συνδυασμός των χρωμάτων.
Αποτελείται από το παντελόνι που είναι συνήθως σε μπεζ ή άσπρο χρώμα φτιαγμένο από χονδρό ύφασμα, τη λεγόμενη τσόχα και λέγεται μπουραζάνα ή βρακοπαντέλονο.
Το πουκάμισο που φτιάχνεται συνήθως από βαμβακερό ύφασμα σε άσπρο χρώμα ή σε διάφορες καρό αποχρώσεις. Ανάλογα με την περιοχή έχει στενά ή φαρδιά μανίκια.
Το αμάνικο γιλέκο φτιάχνεται από μάλλινο ύφασμα σε σκούρα απόχρωση.
Απαραίτητα εξαρτήματα της φορεσιάς είναι επίσης το ζωνάρι, μονόχρωμο ή ριγέ πολύχρωμο από δίμιτο ύφασμα που μπαίνει στη μέση, το γούνινο καλπάκι για το κεφάλι, και η ασημένια αλυσίδα ή ο σταυραετός που στολίζει το στήθος.
Στα πόδια φορούν μαύρα παπούτσια ή τσαρούχια ανάλογα με την περιοχή
Εύη Τούση
Μια χαρακτηριστική ανδρική φορεσιά είναι αυτή των Τζουμέρκων. Τη χαρακτηρίζει η λιτότητα στη μορφή και ο αρμονικός συνδυασμός των χρωμάτων.
Αποτελείται από το παντελόνι που είναι συνήθως σε μπεζ ή άσπρο χρώμα φτιαγμένο από χονδρό ύφασμα, τη λεγόμενη τσόχα και λέγεται μπουραζάνα ή βρακοπαντέλονο.
Το πουκάμισο που φτιάχνεται συνήθως από βαμβακερό ύφασμα σε άσπρο χρώμα ή σε διάφορες καρό αποχρώσεις. Ανάλογα με την περιοχή έχει στενά ή φαρδιά μανίκια.
Το αμάνικο γιλέκο φτιάχνεται από μάλλινο ύφασμα σε σκούρα απόχρωση.
Απαραίτητα εξαρτήματα της φορεσιάς είναι επίσης το ζωνάρι, μονόχρωμο ή ριγέ πολύχρωμο από δίμιτο ύφασμα που μπαίνει στη μέση, το γούνινο καλπάκι για το κεφάλι, και η ασημένια αλυσίδα ή ο σταυραετός που στολίζει το στήθος.
Στα πόδια φορούν μαύρα παπούτσια ή τσαρούχια ανάλογα με την περιοχή
Εύη Τούση
_Γυναικεία Φορεσιά Τζουμέρκων
Η φορεσιά των Τζουμέρκων είναι μια από τις αξιόλογες φορεσιές της Ηπείρου. Αντικατοπτρίζει τα αυστηρά ήθη και τις παραδόσεις της κλειστής κοινωνίας των Ηπειρωτών.
Αποτελείται από το σιγκούνι, το πουκάμισο, τη φούστα, τη ποδιά και το μαντήλι.
Πιο αναλυτικά, το πουκάμισο, το οποίο είναι και το βασικό ένδυμα κάθε γυναικείας φορεσιάς, είναι κλειστό με κατακόρυφο άνοιγμα ως το λαιμό.
Το πουκάμισο καθώς και η φούστα είναι συνήθως στον ίδιο χρωματισμό και από το ίδιο ύφασμα κατασκευασμένο.
Το σιγκούνι ή φλοκάτα είναι αμάνικο πανωφόρι κατασκευασμένο από μαύρο χοντρό ύφασμα και στολισμένο με κορδέλες και κεντήματα από γαϊτάνι.
Στη μέση δένουν τη μαύρη ποδιά, η οποία είναι έντονα διακοσμημένη στο κάτω μέρος της.
Στο κεφάλι δένουν το μαύρο μαντήλι που στολίζεται από δαντέλα σε διάφορους χρωματισμούς.
Ως συμπλήρωμα της φορεσιάς φορούν στη μέση το ασημοζούναρο, ασημένια πόρπη με ζώνη και στο στήθος τα φλουριά.Μπουραζάνα
Στα πόδια φορούν κάλτσες και μαύρα παπούτσια.
Εύη Τούση
Η φορεσιά των Τζουμέρκων είναι μια από τις αξιόλογες φορεσιές της Ηπείρου. Αντικατοπτρίζει τα αυστηρά ήθη και τις παραδόσεις της κλειστής κοινωνίας των Ηπειρωτών.
Αποτελείται από το σιγκούνι, το πουκάμισο, τη φούστα, τη ποδιά και το μαντήλι.
Πιο αναλυτικά, το πουκάμισο, το οποίο είναι και το βασικό ένδυμα κάθε γυναικείας φορεσιάς, είναι κλειστό με κατακόρυφο άνοιγμα ως το λαιμό.
Το πουκάμισο καθώς και η φούστα είναι συνήθως στον ίδιο χρωματισμό και από το ίδιο ύφασμα κατασκευασμένο.
Το σιγκούνι ή φλοκάτα είναι αμάνικο πανωφόρι κατασκευασμένο από μαύρο χοντρό ύφασμα και στολισμένο με κορδέλες και κεντήματα από γαϊτάνι.
Στη μέση δένουν τη μαύρη ποδιά, η οποία είναι έντονα διακοσμημένη στο κάτω μέρος της.
Στο κεφάλι δένουν το μαύρο μαντήλι που στολίζεται από δαντέλα σε διάφορους χρωματισμούς.
Ως συμπλήρωμα της φορεσιάς φορούν στη μέση το ασημοζούναρο, ασημένια πόρπη με ζώνη και στο στήθος τα φλουριά.Μπουραζάνα
Στα πόδια φορούν κάλτσες και μαύρα παπούτσια.
Εύη Τούση
_Χοροί καί ρυθμοί Τζουμερκών
_Πρώτα καταγράψαμε πλήρως τα χτυπήματα του ντεφιού στο πεντάγραμμο και μετά ορίσαμε τις αξίες των μέτρων. Καταγράψαμε την απλή ρυθμική φόρμα ή την πιο συνηθισμένη σ’ αυτούς τους ρυθμούς, έτσι όπως οι ρυθμοί αυτοί ακούγονται στα μουσικά παραδείγματα που συνοδεύουν την εργασία και προέρχονται από ανέκδοτες παλιές ηχογραφήσεις γλεντιών. Οι λαϊκοί οργανοπαίχτες επάνω σε αυτές τις φόρμες αναπτύσσουν παραλλαγές ή αυτοσχεδιασμούς, αυστηρά όμως προκαθορισμένους από την παράδοση για κάθε ρυθμό και όχι μετρικά το τι θα μπορούσε να υπάρξει και να αναπτυχθεί ως αυτοσχεδιασμός. Δυστυχώς είναι πρόβλημα στην Ήπειρο σήμερα, δεν υπάρχουν καλοί οργανοπαίχτες στο ντέφι. Ακόμα και επώνυμοι επαγγελματίες από γνωστές μουσικές οικογένειες, γνωρίζουν το πωγωνήσιο, το τσάμικο, το συρτό, κουτσά στραβά το ζαγορίσιο και στα υπόλοιπα μέσα στην άγνοιά του ο κάθε μουσικός ότι μπορεί και αντιλαμβάνεται πως μπορεί να παίξει.
1. Πωγωνήσιος. Από τους πιο συνηθισμένους ρυθμούς και χορούς. Σε πωγωνήσιο ρυθμό είναι τα: Γιάννη μου το μαντήλι σου, Βασιλικός θα γίνω, Δεροπολίτισσα κά. Τα γρήγορα πωγωνήσια λέγονται συρτά: Μη με κοιτάς στα μάτια, Βασίλη μ’ τα ματάκια σου κά. Κατηγορία πωγωνήσιων είναι και τα κοφτά. Στο γιατρό π.χ., σε κάθε τέταρτο μέτρο δεν χτυπάει ο τέταρτος χρόνος του μέτρου (παύση τετάρτου).
2. Συρτό στα τρία. Ρυθμικά και μουσικά ανήκει στα πωγωνήσια (συρτό), αλλά χορεύεται με τον βηματισμό του χορού στα τρία συνήθως στα Τζουμέρκα και στο βλαχοζάγορο, αλλά και αλλού από ηλικιωμένους. Τέτοια είναι τα: Παιδιά της Σαμαρίνας, Αυτά τα μάτια Δήμο μ’ κά.
3. Ζαγορίσιο. Από τους πιο διαδεδομένους ρυθμούς και χορούς στο Ζαγόρι. Σε κάποια τραγούδια, με την ολοκλήρωση της μουσικής φράσης μπορεί να μην παιχτεί ο πέμπτος χρόνος (παύση τετάρτου). Σε ζαγορίσιο ρυθμό είναι τα: Καπέσοβο, Κωσταντάκης, Βεργινάδα κά. αλλά και η Βασιλαρχόντισσα κά. Τα ιδιόμορφα τραγούδια του Συρράκου - Καλαρρυτών: Γιάνν’Κώστας, Μπαλατσός, Συγκαθιστός (Βαρειά βαρούν τα σήμαντρα) κά, είναι σε παραλλαγή του ζαγορίσιου, όπου ο τρίτος χρόνος αναλύεται και παίζεται αντί για τέταρτο, δύο όγδοα ισχυρά (μπότες). Σε αρκετές ηχογραφήσεις δεν αποδίδεται σωστά ο ρυθμός του ζαγορίσιου. Σωστά αποδίδεται ο ρυθμός στις ηχογραφήσεις: Τα Τακούτσια: Το γλέντι του Μάνθου, Πέτρο-Λούκας Χαλκιάς: Παραδοσιακοί Σολίστες 3, Χρήστος Τζιτζιμίκας: Ζαγορίσια και γιαννιώτικα, Ναπολέων Δάμος: Άπειρος γαία.
4. Στα τρία. Ο ρυθμός του βάλς στην παραδοσιακή μουσική. Σε τραγούδια όπως τα: Σιδηροβέργινο κλουβί, Ντελή παπά, Δόντια πυκνά κά.
5. Τσάμικο. Το βασικό ρυθμικό σχήμα του τσάμικου ρυθμού έτσι όπως αποδίδεται στην Ήπειρο. Σε τσάμικο ρυθμό είναι τα: Τα μάγια στο πηγάδι, Κι απάνω στην τριανταφυλλιά, Κατσαντώνης, Τζουμέρκα μου περήφανα κά.
6. Οι κλέφτες. Ιδιόμορφος χορός με τον δικό του ξεχωριστό ρυθμό. Χαρακτηριστικό ρυθμικό σχήμα των χρόνων 2, 3, 4 που παλιότερα χρησιμοποιούνταν σαν παραλλαγή σε πολλούς ρυθμούς και μπορεί να θεωρηθεί χαρακτηριστικό ηπειρώτικο. Τόσο οι Κλέφτες οι Βελτσιστινοί όσο και οι Κλέφτες οι παλιοί αποδίδονται στον ίδιο ρυθμό. Η διαφορά τους είναι μελωδική. Από τα δύσκολα τραγούδια που στην δισκογραφία δεν έχουν καταγραφεί σωστά. Σωστά αποδίδεται ο ρυθμός στις ηχογραφήσεις: Τα Τακούτσια: Το γλέντι του Μάνθου, Ναπολέων Δάμος: Άπειρος γαία, Πανηγύρια της Σκλίβανης Ξηροβουνίου, Ζίτσα.
Μαρία Χολέβα
1. Πωγωνήσιος. Από τους πιο συνηθισμένους ρυθμούς και χορούς. Σε πωγωνήσιο ρυθμό είναι τα: Γιάννη μου το μαντήλι σου, Βασιλικός θα γίνω, Δεροπολίτισσα κά. Τα γρήγορα πωγωνήσια λέγονται συρτά: Μη με κοιτάς στα μάτια, Βασίλη μ’ τα ματάκια σου κά. Κατηγορία πωγωνήσιων είναι και τα κοφτά. Στο γιατρό π.χ., σε κάθε τέταρτο μέτρο δεν χτυπάει ο τέταρτος χρόνος του μέτρου (παύση τετάρτου).
2. Συρτό στα τρία. Ρυθμικά και μουσικά ανήκει στα πωγωνήσια (συρτό), αλλά χορεύεται με τον βηματισμό του χορού στα τρία συνήθως στα Τζουμέρκα και στο βλαχοζάγορο, αλλά και αλλού από ηλικιωμένους. Τέτοια είναι τα: Παιδιά της Σαμαρίνας, Αυτά τα μάτια Δήμο μ’ κά.
3. Ζαγορίσιο. Από τους πιο διαδεδομένους ρυθμούς και χορούς στο Ζαγόρι. Σε κάποια τραγούδια, με την ολοκλήρωση της μουσικής φράσης μπορεί να μην παιχτεί ο πέμπτος χρόνος (παύση τετάρτου). Σε ζαγορίσιο ρυθμό είναι τα: Καπέσοβο, Κωσταντάκης, Βεργινάδα κά. αλλά και η Βασιλαρχόντισσα κά. Τα ιδιόμορφα τραγούδια του Συρράκου - Καλαρρυτών: Γιάνν’Κώστας, Μπαλατσός, Συγκαθιστός (Βαρειά βαρούν τα σήμαντρα) κά, είναι σε παραλλαγή του ζαγορίσιου, όπου ο τρίτος χρόνος αναλύεται και παίζεται αντί για τέταρτο, δύο όγδοα ισχυρά (μπότες). Σε αρκετές ηχογραφήσεις δεν αποδίδεται σωστά ο ρυθμός του ζαγορίσιου. Σωστά αποδίδεται ο ρυθμός στις ηχογραφήσεις: Τα Τακούτσια: Το γλέντι του Μάνθου, Πέτρο-Λούκας Χαλκιάς: Παραδοσιακοί Σολίστες 3, Χρήστος Τζιτζιμίκας: Ζαγορίσια και γιαννιώτικα, Ναπολέων Δάμος: Άπειρος γαία.
4. Στα τρία. Ο ρυθμός του βάλς στην παραδοσιακή μουσική. Σε τραγούδια όπως τα: Σιδηροβέργινο κλουβί, Ντελή παπά, Δόντια πυκνά κά.
5. Τσάμικο. Το βασικό ρυθμικό σχήμα του τσάμικου ρυθμού έτσι όπως αποδίδεται στην Ήπειρο. Σε τσάμικο ρυθμό είναι τα: Τα μάγια στο πηγάδι, Κι απάνω στην τριανταφυλλιά, Κατσαντώνης, Τζουμέρκα μου περήφανα κά.
6. Οι κλέφτες. Ιδιόμορφος χορός με τον δικό του ξεχωριστό ρυθμό. Χαρακτηριστικό ρυθμικό σχήμα των χρόνων 2, 3, 4 που παλιότερα χρησιμοποιούνταν σαν παραλλαγή σε πολλούς ρυθμούς και μπορεί να θεωρηθεί χαρακτηριστικό ηπειρώτικο. Τόσο οι Κλέφτες οι Βελτσιστινοί όσο και οι Κλέφτες οι παλιοί αποδίδονται στον ίδιο ρυθμό. Η διαφορά τους είναι μελωδική. Από τα δύσκολα τραγούδια που στην δισκογραφία δεν έχουν καταγραφεί σωστά. Σωστά αποδίδεται ο ρυθμός στις ηχογραφήσεις: Τα Τακούτσια: Το γλέντι του Μάνθου, Ναπολέων Δάμος: Άπειρος γαία, Πανηγύρια της Σκλίβανης Ξηροβουνίου, Ζίτσα.
Μαρία Χολέβα