Γιάννινα, "η πόλη των θρύλων και των παραδόσεων" που "ήταν πρώτα στ' άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα".
Τα Γιαννενα, η πρωτεύουσα του νομού Ηπείρου είναι μια πόλη γεμάτη θρύλους και παραδόσεις. Η μουσική παράδοση της πόλης αναμείχθηκε έντονα με διάφορα ξένα στοιχεία και είχε επιροές από την εβραική κοινότητα καθώς και από τους Οθομανούς στην διάρκεια της τουρκοκρατίας αλλά και από τα γύρω χωριά.
Η πόλη γίνεται ένας θρύλος που τροφοδοτεί αλλά και τροφοδοτείται από την υπόλοιπη Ηπειρο. Ο αστικός τρόπος ζωής και η είσοδος της μουσικής στις αυλές και τα σαράγια των πασάδων, και σε κλειστούς χώρους γενικότερα, προσέδωσαν ένα έντεχνο ύφος στο γιαννιώτικο τραγούδι, σε σχέση με τις άλλες περιοχές της Ηπείρου, όπου το ύφος της υπαίθρου διακρίνεται καθαρά στη μουσική και το τραγούδι.
Γιαννιώτικα, σμυρνιώτικα, πολίτικα,
μακρόσυρτα τραγούδια ανατολίτικα, λυπητερά,
πώς η ψυχή μου σέρνεται μαζί σας!
αναφέρει ο Κ. Παλαμάς στην "Ανατολή" του.
Η καλή γειτονία με το Ζαγόρι (τακτική επικοινωνία και καλές σχέσεις) δημιούργησε στενή μουσική συγγένεια μεταξύ των δύο περιοχών. Η ηπειρώτικη κομπανία (κλαρίνο, βιολί, λαούτο και ντέφι) συνδέεται και με την παράδοση του αστικού γιαννιώτικου τραγουδιού η οποία διαμορφώνεται με αφετηρία την αυλή του Αλή Πασά, από επαγγελματίες μουσικούς που δημιούργησαν το γιαννιώτικο στιχοπλοκάκι (π.χ. Δόντια πυκνά, Μπαζαρκάνα) μεταφέροντας στην Ηπειρο, μέσω Κωνσταντινούπολης και Σμύρνης, την παράδοση του ομοιοκατάληκτου αυτοσχέδιου δίστιχου ερωτικού περιεχομένου (συνηθισμένη έως τότε στη θαλασσινή και όχι στη στεριανή Ελλάδα).
Απο τα τέλη του 18ου αιώνα ως γύρω στο 1940 βρίσκουμε στα Γιάννενα τραγούδια που υπήρξαν ιδιαίτερα δημοφιλή. Από τα κείμενα (π.χ. Δ. Σαλαμάγκα, Ηπειρώτικη Εστία, 1955, S. BaudBovy, 1984) συμπεραίνουμε ότι τα περισσότερα δημιουργήθηκαν από Γιαννιώτες πάνω σε πρωτότυπες μελωδίες ή ακόμα και σε μελωδίες-πρότυπα που χρησιμοποιούνταν από παλιά για να επενδύσουν ένα πλήθος από κείμενα.
Οι ρυθμοί που συναντώνται είναι κυρίως συρτοί, όπως π.χ. ο 7σημος στην "Καραμπεριά" (τραγούδι που αναφέρεται στην άσωτη ζωή των Καραμπέρηδων, ανύπαντρων εργοδοτών, βιοτεχνών, εμπόρων με γερό πορτοφόλι, οι οποίοι αποτελούσαν τους μποέμ των Ιωαννίνων και στα συχνά γλέντια τους τραγουδούσαν αυτοσχέδια στιχοπλάκια με βακχικούς στίχους). Επίσης ο 4σημος ρυθμός στα πατήματα του Μπάλλου, στο Συρτό "Στα Γιάννενα, στον Κουραμπά", με έντονο το νησιώτικο-σμυρναίικο χρώμα, δείγμα των μουσικών επιδράσεων στη διαμόρφωση της αστικής μουσικής μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ανάλογη επίδραση έχει και ο ρυθμός του 9σημου Καρσιλαμά στη "Μπαζαρκάνα", ενώ ο ρυθμός Στα Τρία του τραγουδιού "Δόντια πυκνά", αντιστοιχεί στο ευρωπαϊκό βαλς.
Στην οργανική μουσική χαρακτηριστικό δείγμα της τέχνης των παλιών κλαριντζήδων είναι η πατινάδα της "Γενοβέφας". Στην κατηγορία των τραγουδιών "του κεφιού" ανήκουν, εκτός της "Μπαζαρκάνας", οι εύθυμοι χοροί "Παλαμάκια", "Συρτός κοφτός", που χορεύονταν συνήθως από αγόρια και κορίτσια μικρότερης ηλικίας, καθώς και τα "Μούσμουλα", χαρακτηριστικό δείγμα της ατμόσφαιρας του γιαννιώτικου καφέ-αμάν, που στην παράδοση του δημοτικού τραγουδιού σμίγει με αυτή του ρεμπέτικου (απόσπασμα από τραγούδι του Μάρκου Βαμβακάρη) για να καταλήξει στην κοσμοπολίτικη μελωδία του χασαποσέρβικου "Καροτσέρη τράβα", δείγμα της συνένωσης της Ρουμανίας με την Κωνσταντινούπολη και την Ηπειρο, σε ένα νοητό τρίγωνο που μαρτυρά τις πολιτισμικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις μέσα από τα καραβάνια των εμπόρων και των μεταναστών.
Διαπιστώνεται λοιπόν η ποικιλία αλλά και η αφομοιωτική ικανότητα της γιαννιώτικης, και κατ' επέκατση ηπειρώτικης μουσικής παράδοσης, που μπορεί να είναι συντηρητική και κλειστή, όμως είναι ταυτόχρονα στραμμένη προς τα έξω, αξιοποιώντας τις ξένες επιδράσεις με την αφομοιωτική δύναμη του τρίπτυχου "ποίηση-μουσική-χορός".
Οι χοροί που αναφέρονται θα αποτελέσουν θέμα εισήγησης στα πλαίσια του κύκλου σεμιναρίων "Χορός και παραδοσιακός πολιτισμός 2000-2001" που διοργανώνει το Θέατρο Ελληνικών Χορών "Δώρα Στράτου" υπό την αιγίδα της Διεθνούς Οργάνωσης Λαϊκής Τέχνης.
Νανούρισμα της Λίμνης/ Ο Ρόβας
Γιαννιώτικα εβραϊκά τραγούδια σελ. 700 Ηπειρωτική εστία τεύχος 1953, η γιορτή του Πουρίμ Εσθήρ.Γιοσέφ Ελιγιά δημοσίευσε στο περιοδικό της Μεγάλης Ελληνικής εγκυκλοπαίδειας (φύλον 129 της έκτης Μαΐου με τίτλο: Ένα εβραϊκό λαϊκό άσμα της Ηπείρου.
1) Δοξασμένο τ’ όνομα σου, ποιητή ουρανού και γης που επαρήγγηλες του ανθρώπου: Ώχ τις στράτες μου μη έργυς!
http://www.youtube.com/watch?v=5OyuU7bjji4 : Να ‘ταν οι κάμποι θάλασσα ( Αλή Πασάς)
http://www.youtube.com/watch?v=i5WdIZBT73o :Καψάλης Παπακώστας-Φεγγαροπρόσωπη
Γιαννιώτικο τραγούδι για τον στολισμό της νύφης:
Ντύσου, στολίσου, λυγερή, ντύσου, στολίσου, κόρη,
για να φανείς εις το γαμπρό κήπος και περιβόλι.
Όλα τ’ αηδόνια ζήλεψαν κ’ επέταξαν μπροστά σου
κι όλα λαλούσαν κ’ έλεγαν, χαρά ‘ς την ομορφιά σου.
Έχεις μαλλιά τετράξανθα ‘ς τες πλάτες σου ριγμένα,
Άγγελοι σου τα χτένισαν με τα χρυσά τα χτένια.
•Παραδοσιακό γιαννώτικο τραγούδι για τις αποκριές:
Να χορέψουν κι οι γριές
με τις κόκκινες ποδιές
να χορέψουν τα παιδιά
σαν κατσίκια σαν αρνιά
να χορέψουν κι οι γερόντοι
σαν τα πράματα στ' αλώνι.
Καιτου χρόνου
Τα πολυάριθμα λαογραφικά μουσεία της σύγχρονης πόλης μαρτυρούν την έντονη κουλτούρα των Ιωαννίνων και η πόλη αποτελεί ακόμη την καλλιτεχνική πρωτεύουσα της Ηπείρου.
Τα Γιαννενα, η πρωτεύουσα του νομού Ηπείρου είναι μια πόλη γεμάτη θρύλους και παραδόσεις. Η μουσική παράδοση της πόλης αναμείχθηκε έντονα με διάφορα ξένα στοιχεία και είχε επιροές από την εβραική κοινότητα καθώς και από τους Οθομανούς στην διάρκεια της τουρκοκρατίας αλλά και από τα γύρω χωριά.
Η πόλη γίνεται ένας θρύλος που τροφοδοτεί αλλά και τροφοδοτείται από την υπόλοιπη Ηπειρο. Ο αστικός τρόπος ζωής και η είσοδος της μουσικής στις αυλές και τα σαράγια των πασάδων, και σε κλειστούς χώρους γενικότερα, προσέδωσαν ένα έντεχνο ύφος στο γιαννιώτικο τραγούδι, σε σχέση με τις άλλες περιοχές της Ηπείρου, όπου το ύφος της υπαίθρου διακρίνεται καθαρά στη μουσική και το τραγούδι.
Γιαννιώτικα, σμυρνιώτικα, πολίτικα,
μακρόσυρτα τραγούδια ανατολίτικα, λυπητερά,
πώς η ψυχή μου σέρνεται μαζί σας!
αναφέρει ο Κ. Παλαμάς στην "Ανατολή" του.
Η καλή γειτονία με το Ζαγόρι (τακτική επικοινωνία και καλές σχέσεις) δημιούργησε στενή μουσική συγγένεια μεταξύ των δύο περιοχών. Η ηπειρώτικη κομπανία (κλαρίνο, βιολί, λαούτο και ντέφι) συνδέεται και με την παράδοση του αστικού γιαννιώτικου τραγουδιού η οποία διαμορφώνεται με αφετηρία την αυλή του Αλή Πασά, από επαγγελματίες μουσικούς που δημιούργησαν το γιαννιώτικο στιχοπλοκάκι (π.χ. Δόντια πυκνά, Μπαζαρκάνα) μεταφέροντας στην Ηπειρο, μέσω Κωνσταντινούπολης και Σμύρνης, την παράδοση του ομοιοκατάληκτου αυτοσχέδιου δίστιχου ερωτικού περιεχομένου (συνηθισμένη έως τότε στη θαλασσινή και όχι στη στεριανή Ελλάδα).
Απο τα τέλη του 18ου αιώνα ως γύρω στο 1940 βρίσκουμε στα Γιάννενα τραγούδια που υπήρξαν ιδιαίτερα δημοφιλή. Από τα κείμενα (π.χ. Δ. Σαλαμάγκα, Ηπειρώτικη Εστία, 1955, S. BaudBovy, 1984) συμπεραίνουμε ότι τα περισσότερα δημιουργήθηκαν από Γιαννιώτες πάνω σε πρωτότυπες μελωδίες ή ακόμα και σε μελωδίες-πρότυπα που χρησιμοποιούνταν από παλιά για να επενδύσουν ένα πλήθος από κείμενα.
Οι ρυθμοί που συναντώνται είναι κυρίως συρτοί, όπως π.χ. ο 7σημος στην "Καραμπεριά" (τραγούδι που αναφέρεται στην άσωτη ζωή των Καραμπέρηδων, ανύπαντρων εργοδοτών, βιοτεχνών, εμπόρων με γερό πορτοφόλι, οι οποίοι αποτελούσαν τους μποέμ των Ιωαννίνων και στα συχνά γλέντια τους τραγουδούσαν αυτοσχέδια στιχοπλάκια με βακχικούς στίχους). Επίσης ο 4σημος ρυθμός στα πατήματα του Μπάλλου, στο Συρτό "Στα Γιάννενα, στον Κουραμπά", με έντονο το νησιώτικο-σμυρναίικο χρώμα, δείγμα των μουσικών επιδράσεων στη διαμόρφωση της αστικής μουσικής μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ανάλογη επίδραση έχει και ο ρυθμός του 9σημου Καρσιλαμά στη "Μπαζαρκάνα", ενώ ο ρυθμός Στα Τρία του τραγουδιού "Δόντια πυκνά", αντιστοιχεί στο ευρωπαϊκό βαλς.
Στην οργανική μουσική χαρακτηριστικό δείγμα της τέχνης των παλιών κλαριντζήδων είναι η πατινάδα της "Γενοβέφας". Στην κατηγορία των τραγουδιών "του κεφιού" ανήκουν, εκτός της "Μπαζαρκάνας", οι εύθυμοι χοροί "Παλαμάκια", "Συρτός κοφτός", που χορεύονταν συνήθως από αγόρια και κορίτσια μικρότερης ηλικίας, καθώς και τα "Μούσμουλα", χαρακτηριστικό δείγμα της ατμόσφαιρας του γιαννιώτικου καφέ-αμάν, που στην παράδοση του δημοτικού τραγουδιού σμίγει με αυτή του ρεμπέτικου (απόσπασμα από τραγούδι του Μάρκου Βαμβακάρη) για να καταλήξει στην κοσμοπολίτικη μελωδία του χασαποσέρβικου "Καροτσέρη τράβα", δείγμα της συνένωσης της Ρουμανίας με την Κωνσταντινούπολη και την Ηπειρο, σε ένα νοητό τρίγωνο που μαρτυρά τις πολιτισμικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις μέσα από τα καραβάνια των εμπόρων και των μεταναστών.
Διαπιστώνεται λοιπόν η ποικιλία αλλά και η αφομοιωτική ικανότητα της γιαννιώτικης, και κατ' επέκατση ηπειρώτικης μουσικής παράδοσης, που μπορεί να είναι συντηρητική και κλειστή, όμως είναι ταυτόχρονα στραμμένη προς τα έξω, αξιοποιώντας τις ξένες επιδράσεις με την αφομοιωτική δύναμη του τρίπτυχου "ποίηση-μουσική-χορός".
Οι χοροί που αναφέρονται θα αποτελέσουν θέμα εισήγησης στα πλαίσια του κύκλου σεμιναρίων "Χορός και παραδοσιακός πολιτισμός 2000-2001" που διοργανώνει το Θέατρο Ελληνικών Χορών "Δώρα Στράτου" υπό την αιγίδα της Διεθνούς Οργάνωσης Λαϊκής Τέχνης.
Νανούρισμα της Λίμνης/ Ο Ρόβας
Γιαννιώτικα εβραϊκά τραγούδια σελ. 700 Ηπειρωτική εστία τεύχος 1953, η γιορτή του Πουρίμ Εσθήρ.Γιοσέφ Ελιγιά δημοσίευσε στο περιοδικό της Μεγάλης Ελληνικής εγκυκλοπαίδειας (φύλον 129 της έκτης Μαΐου με τίτλο: Ένα εβραϊκό λαϊκό άσμα της Ηπείρου.
1) Δοξασμένο τ’ όνομα σου, ποιητή ουρανού και γης που επαρήγγηλες του ανθρώπου: Ώχ τις στράτες μου μη έργυς!
http://www.youtube.com/watch?v=5OyuU7bjji4 : Να ‘ταν οι κάμποι θάλασσα ( Αλή Πασάς)
http://www.youtube.com/watch?v=i5WdIZBT73o :Καψάλης Παπακώστας-Φεγγαροπρόσωπη
Γιαννιώτικο τραγούδι για τον στολισμό της νύφης:
Ντύσου, στολίσου, λυγερή, ντύσου, στολίσου, κόρη,
για να φανείς εις το γαμπρό κήπος και περιβόλι.
Όλα τ’ αηδόνια ζήλεψαν κ’ επέταξαν μπροστά σου
κι όλα λαλούσαν κ’ έλεγαν, χαρά ‘ς την ομορφιά σου.
Έχεις μαλλιά τετράξανθα ‘ς τες πλάτες σου ριγμένα,
Άγγελοι σου τα χτένισαν με τα χρυσά τα χτένια.
•Παραδοσιακό γιαννώτικο τραγούδι για τις αποκριές:
Να χορέψουν κι οι γριές
με τις κόκκινες ποδιές
να χορέψουν τα παιδιά
σαν κατσίκια σαν αρνιά
να χορέψουν κι οι γερόντοι
σαν τα πράματα στ' αλώνι.
Καιτου χρόνου
Τα πολυάριθμα λαογραφικά μουσεία της σύγχρονης πόλης μαρτυρούν την έντονη κουλτούρα των Ιωαννίνων και η πόλη αποτελεί ακόμη την καλλιτεχνική πρωτεύουσα της Ηπείρου.